Գերմանիայի կողմից Հայկական Ցեղասպանության ճանաչմանը հաջորդեցին Թուրքիայի մի շարք հայտարարություններ, որոնք լայնորեն քննարկվեցին թուրքական և հայկական մամուլում: Այս հարցերի շուրջ «Հետքը» զրուցել է թուրք պատմաբան Թաներ Աքչամի հետ, որն առաջիններից էր, որ բացահայտ խոսում է Ցեղասպանության մասին:

Հետք- Ինչպիսի ազդեցություն կունենա Գերմանիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը թուրք-գերմանական և հայ-թուրքական հարաբերությունների վրա:

Թաներ Աքչամ- Այն, ինչ մենք տեսնում ենք՝ բնական արձագանք է, ու Թուրքիայի բնույթն այդպիսին է: Նրանք հետ են կանչում դեսպանին, հետո մի փոքր աղմուկ են անում այդ ամենի շուրջը, մեդիան քարոզչություն է տարածում, հնչում են ատելության կոչեր և այլն: Սակայն որոշ ժամանակ հետո ամեն ինչ կհանդարտվի ու ոչինչ չի փոխվի ոչ թուրք-գերմանական և ոչ էլ հայ-թուրքական հարաբերություններում:

Ես չեմ կարծում, թե Գերմանիայի կողմից Հայկական ցեղասպանության ճանաչումը զգալի ազդեցություն կունենա հայ-թուրքական հարաբերությունների վրա, որովհետև այդ դինամիկան որոշվում է այլ գործոններով, որտեղ ամենահզոր կռվանը Ադրբեջանն է: Եվ թուրք-ադրբեջանական հարաբերություններն ավելի կարևոր են, քան մնացածները:

Սակայն Ցեղասպանության ճանաչումը երկարաժամկետ կտրվածքով ազդեցություն կունենա, որովհետև Գերմանիան կարևոր երկիր է, ու նրա կողմից ճանաչումը մեսիջ է պարունակում ԱՄՆ-ի համար: Իմ կարծիքով՝ հայկական ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը խանգարում են ԱՄՆ-ը և Իսրայելը: Սակայն այն, թե ինչ ազդեցություն կունենա Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը Թուրքիայի վրա՝ բաց հարց է: Թուրքիան շարունակում է մերժել պատմական փաստերը, որովհետև ուժեղ և հզոր պետություն է: Սակայն անկախ բոլոր հաշվարկներից, ես կարծում եմ, որ շատ կարևոր է մեկուսացնել ժխտողական ռեժիմը, որովհետև ինձ համար ժխտողականությունը նույնականացվում է ապարտեիդի հետ: Այն կառուցվածք է, մենթալիտետ, համակարգ: Եթե դու այն չես մեկուսացնում, հետո բազմաթիվ խնդիրներ կունենաս: Ես կարծում եմ, որ ԱՄՆ և միջազգային հանրությունը պետք է ջանքեր գործադրեն մեկուսացնելու Թուրքիայի ժխտողականությունը, ինչպես նրանք գործեցին Հարավային Աֆրիկայի ապարտեիդի ռեժիմի դեմ:

- Սակայն մամուլում քննարկվում է, թե ինչի հիմա ընդունվեց որոշումը:

- Այստեղ ոչ մի կոնսպիրացիա չկա: Գերմանացիները դանդաղ գործող ազգ են՝ դա պատմական փաստ է: Մինչև նրանք մի բան են անում՝ միշտ ինչ-որ ժամանակ է անցնում: Ճանաչման հարցը որոշված էր 2015թ., բայց հետաձգեցին որոշ պատճառներով, բայց այնպես ստացվեց, որ այլևս չէին կարող հետաձգել:

- Կարծիք կա, որ Բունդեսթագի որոշումը կապված է տարածաշրջանային զարգացումներին, և ուղղակիորեն առնչվում է ԵՄ-Թուրքիա հարաբերություններին:

- Ես չեմ կարծում, թե այդ որոշման հետևում ուղղակի քաղաքական պատճառներ կան: Ես չեմ հավատում դրան, որովհետև 8 ամիս Գերմանիայում էի ու գիտեմ, որ այդ հարցը օրակարգում էր: Ես խոսել եմ պառլամենտի որոշ անդամների հետ, որոնք ինձ ասել են այդ մասին: Ես Բեռլինում էի նաև 2014թ. սեպտեմբերին ու գիտեմ, որ ճանաչման հարցը դեռևս այն ժամանակ էր պլանավորվում, ու նույնիսկ այդ ժամանակ նրանք կանխատեսում էին, որ այն հնարավոր է որ հետաձգվի: Եվ հետևաբար չկա որևէ կոնսպիրացիա կապված Թուրքիայի միգրացիոն քաղաքականության և այն բանի հետ, որ Գերմանիան իրավիճակը օգտագործում է: Ես չեմ հավատում այդ տեսություններին, հնարավոր է, որ այդպես լինի, բայց ես չեմ հավատում:

- Ինչպե՞ս եք դուք ձեևակերպում  պատասխանատվությունը Ցեղասպանություն կատարած երկրի համար:

- Ասել ճշմարտությունը. դա շատ պարզ է: Ես այն սերունդից եմ, որը ոչ մի կապ չունի նախկինում գործված հանցագործությունների հետ: Սակայն մարդկության առջև ունեցած պատասխանատվությունը մեզ դրդում է, որպեսզի գործենք հանուն ճշմարտության և արդարության, և դրանք պետք է հաստատվեն: Ես թուրք եմ, և ես կարիք ունեմ ընդգգծելու ճշմարտության և արդարության հաղթանակի անհրաժեշտությունը Թուրքիայում թուրքերի համար, որովհետև առանց ընդունելու պատմական ճշմարտությունը, առանց ճշմարտությունը հաստատելու ես չեմ կարող կառուցել արդար հասարակություն, ես չեմ կարող կառուցել ավելի լավ ապագա իմ երկրի համար: Որպես թուրք՝ ես կարիք ունեմ դա իմ երկրի համար: Սակայն կա նաև խնդրի մյուս կողմը: Հայերը տասնյակ տարիներ տառապել են ցեղասպանությունը չընդունելու համար, ու ես վստահ եմ, որ Ցեղասպանության ճանաչումը Թուրքիայի կողմից իրապես կօգնի նրանց հաղթահարելու անցյալի տրավման:

Ու դա կարևոր է, որովհետև առանց վերականգնելու պատմական ճշմարտությունը հնարավոր չի լինի մատուցել հարգանքը հայերի նկատմամբ, մենք պետք է նրանց վերադարձնենք արժանապատվությունը հետ, և դա կարող է պատահել միայն դեպքում, երբ Թուրքիան ճանաչի ցեղասպանությունը:

- Արդյոք միայն բավարա՞ր է ճանաչել Ցեղասպանությունը, և ի՞նչ կարող է հետևել դրան:

- Ինձ համար կարևոր է փոխհատուցման խնդիրը, դա ճանաչման հարցի կարևոր կողմերից է: Ես կարծում եմ, որ այդ հարցը պետք է որոշեն երկու երկրների հասարակությունները, ինչպես նաև հայկական Սփյուռքը՝ երկխոսության միջոցով: Նրանք պետք է միասին որոշեն ու հանգեն մի լուծման, երբ հայերը կասեն՝ շատ լավ, մենք բավարարված ենք, և թուրքերն կասեն՝ շատ լավ, մենք լավ գործ արեցինք: Այդ հարցում այլընտրանքները շատ են, ու ես կարող եմ մի ամբողջ ցուցակ ներկայացնել, թե ինչ կարող է արվել, սակայն ամենակարևոր կանոնը, որին պետք է հետևել այն է, որ, անշուշտ, հնարավոր չէ բավարարել յուրաքանչյուր և առանձին վերցրած հայի ցանկությունն ու իղձը, բայց Հայաստանի և Սփյուռքի մեծամասնության շրջանում պետք  է ստեղծել զգացում, որ նրանք բավարարված են:

Բանակցային և հաշտեցման գործընթացում ամենալավ օրինակը, որին մենք կարող ենք հետևել, կարծում եմ, որ Գերմանիա-Իսրայել մոդելն է: Ես չեմ կարծում, որ հարցը կարող է հողային լինել: Դրանք հին, ռոմանտիկ ցանկություններ են, որոնք, անշուշտ, հասկանալի են, բայց կարևորը ֆինանսական փոխհատուցումն է, ինչպես նաև խորհրդանշանական որևէ գործընթաց՝ կապված, օրինակ Արարատի հետ, կամ ասենք Անին միասին կառավարելու ինչ-որ մոդել, բայց չեմ կարծում, որ սահմանները պետք է փոխվեն. դա աղետ կլինի: Օսմանյան կայսրությունը 1.5 մլն. հայ սպանել է սահմանների համար, ու մենք այդ հարցը պետք է դիտարկենք ոչ այդ տեսանկյունից: Թուրքիան ամեն ինչ պետք է անի Հայաստանի գոյության ու հայ հանրության համար, ինչպես նաև, որ երկու երկրների միջև սահմանները լինեն անտեսանելի: Գերմանիան ու Ֆրանսիան այդ հարցը լուծել են: Ավելի քան 200 տարի առաջ նրանք իրար սպանում էին սահմանների համար, իսկ այսօր ոչ ոք չգիտի, թե որտեղ է ընկած նրանց միջև ընկած սահմանը:

- Որոշ ժամանակ լինելով հայ-թուրքական հաշտեցման պրոցեսում՝ կարելի է նկատել, որ թուրք քաղաքացիական հասարակությունում ճանաչման հարցը մղված է ետին պլան, ու եթե այդ հարցը նույնիսկ այնտեղ առաջնային չէ, ինչպե՞ս կարելի է ուրեմն առաջ գնալ:

- Իհարկե, քաղաքացիական հարասարկության օրակարգում դա առաջնային հարց չէ, հատկապես քրդական հարցից հետո: Անշուշտ դա դժվար է, ու մենք պետք է շարունակենք փողհարել ճշմարտությունը: Մենք բավարար քաղաքական հզորություն չունենք իրավիճակը փոխելու բացի նրանից, որ շարունակենք ասել այն, ինչ գիտենք: Թուրք քաղաքացիական հասարակությունը փոքր համայնք է ու սահմանափակված է Ստամբուլում, Անկարայում, Իզմիրում, ու այնքան էլ ուժեղ չէ: Մենք երկար ճանապարհ ունենք գնալու, ու այլընտրանք չկա: