Վերջերս առաջին հայկական ռոք-օպերա ֆիլմի պրեմիերան էր: «Թափառում» անունով ֆիլմն ընդամենը մի քանի ցուցադրություն ունեցավ, բայց քննարկումների պակաս չզգացվեց` թե թեմայի, թե սյուժեի, թե երաժշտության վերաբերյալ: Քննարկումները կինոթատրոնից շարունակվեցին մինչեւ սոցիալական ցանցեր: Ֆիլմի մասին զրուցել ենք ռոք-օպերայի հեղինակ` Արամ Սուքիասյանի հետ: Օպերան նա գրել էր դեռ 2004-ին` այն վերնագրելով «Վերջ»: Ֆիլմի վերնագիրն ավելի խորհրդանշում է երկու տառապյալների թափառող կարգավիճակը, մեկը` երկնքում, մեկը` երկրում:

Ինչու՞ եք ընտրել հատկապես Մուշեղ Իշխանի ստեղծագործությունը:

Ինձ թեման դուր է գալիս, ես ուզում էի, որ այն լիներ ֆարսի մեջ` մի քիչ անսպասելի զարգացումներով, եւ տվյալ գործը թույլ էր տալիս նաեւ ճկունություն ցուցաբերել: Այսինքն` Մուշեղ Իշխանի «Մեռնիլը որքան դժվար է» պիեսը հիմքում է միայն ընկած, անշուշտ, չափազանց շատ բաներ փոփոխվել են, այդ թվում նաեւ կերպարներ են ավելացվել, ավարտն է փոխվել: Ամեն գործ չէ, որ կարող է այսքան ճկուն լինել, եւ սա մի հնարավորություն էր, որ երեւակայությունը կարող էր ավելի լայն սպեկտրի մեջ օգտագործվել: Երեւակայության տեղ շատ էր տալիս, նույնիսկ ժանրը` ռոք-օպերա, թույլ է տալիս մի քիչ էլ ավելին, քան սովորական օպերաների կամ թատերականացված նյութերի պարագայում: Ինձ թվում է, որ այն ամենահետաքրքիր գործերից մեկն է, ցավոք, քիչ հայտնի: Թեպետ հայ թատրոնը այն բեմադրելու առիթ ունեցել է. Խորեն Աբրահամյանն է բեմադրել ժամանակին Սունդուկյան թատրոնում:

Շոշափվող թեմաների մեջ նաեւ ցեղասպանության տարրը կա. կարելի՞ է, արդյոք, ասել, որ եւս մեկ ֆիլմ է ցեղասպանության մասին:

Չէ, չի կարելի, ֆիլմն անձանց մասին է, մարդու ճակատագրերի մասին է, կլոնավորման, մարդու` բարոյականությունից կամաց-կամաց հեռանալու եւ կյանքի անարդարությունների մասին է: Ցեղասպանության թեման այստեղ ակնարկի սկզբունքով է, եւ ես ուրախ եմ, որ մեզ մոտ ստացվեց մի ֆիլմ, որտեղ ուղղակիորեն չի խոսվում դրա մասին, եւ ճակատային լուծմամբ չէ, այլ ակնարկներով է: Եւ կարծում եմ` միջազգային հանրույթին ավելի հետաքրքիր է որպես տեղեկատվություն, քան երբ ֆիլմը նվիրված է լինում տվյալ թեմային, ու շատ ավելի դաժան տեսարաններ է պատկերում: Երբեմն իմ տպավորությամբ հոգնեցուցիչ են այդպիսի անդրադարձները, այդ թվում եւ մենք ենք տեսակի առումով հոգնել, մենք ուզում ենք ուրիշ տեսակ մատուցել: ֆիլմում, ըստ էության, շատ էր հայրենասիրությունը, բայց այս ֆիլմն անվանել ազգային կինեմատոգրաֆ չենք կարող: Սա ազգային կինեմատոգրաֆ չէ, նման հավակնություն չունի, բայց այստեղ ազգային թեմաները հստակ են, հայ մարդու, հայի ճակատագրի: Բա սրանք ազգային չե՞ն, ազգայինը հո պոզով, պոչով չի՞ լինում:

Ֆիլմում օգտագործվել է համակարգչային գրաֆիկա, որն այս մասշտաբներով նորույթ էր մեր ֆիլմարտարդության մեջ:

Շուրջ 40 տոկոսը համակարգչային գրաֆիկա է: Մենք նկարահանել ենք ամբողջը Հայաստանում, սարքել ենք հատուկ տաղավար` կանաչ ինկրուստով: Այդ նյութը` կտորը, մենք բերել ենք Հոլիվուդից եւ այստեղ հավաքել ենք տաղավարը, այնուհետեւ արել նկարահանումները: Դրանից հետո Անդրանիկ Թորոսյանի ղեկավարությամբ անիմատորների գործող թիմը կարողացավ ստեղծել բավական հետաքրքիր, նաեւ զարմանալի անիմացիոն պատկերներ, նաեւ եռաչափ գրաֆիկա:

Ինչո՞ւ չի խոսվում ֆիլմի բյուջեի մասին:

Ես չեմ ուզում խոսել բյուջեի մասին: Բյուջեի մասին կարող եմ ասել այն, ինչ արդեն հայտարարված է: Ֆիլմը ստեղծվել է «Ասք» մշակութային կենտրոնի եւ Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի համատեղ արտադրությամբ: Պետության կողմից հատկացում արվել է 80 միլիոն դրամ: «Ասք» մշակութային կենտրոնն էլ մի ուրիշ չափով է մասնակցել, որը չի հրապարակվում: Այսօրինակ ֆիլմի համար այն, ինչ ծախսվել է, չափազանց քիչ է: Ընդհանրապես ֆիլմը թանկ արվեստի տեսակ է, մյուզիքլը` առավել, եւ շատ հաճախ հարուստ պետությունների արգասիք է: Չներկայացնելը որեւէ ամբիցիայի խնդիր չէ, ուղղակի դա սկսվեց Կաննից, որի կինոշուկայում ներկայացնում էինք ֆիլմը: Քանի որ դա մեր իրավունքն էր գրել կոմերցիոն գաղտնիք, մենք այդպես գրեցինք: Որովհետեւ եթե ես իրականում գրեմ, թե ինչ արժե այս ֆիլմը, այդօրինակ բարձր շուկայում գուցե կասկած առաջանա: Հասկանալի է, որ մարդիկ չգիտեն` Հայաստանի աշխատուժը ինչ արժե, հոնորարը ինչ է նշանակում: Իսկ չափանիշներն ու չափորոշիչները պայմանավորվում են նաեւ բյուջեով, եւ բյուջեն ֆիքսված ամենաէժան ֆիլմը, որ ես այնտեղ հանդիպել եմ, դա կես միլիոն դոլար է արժեցել:

Մարդիկ մինչ այսօր էլ հիշում են 2001 թվականին Կասկադ համալիրում ներկայացված «Գրիգոր Լուսավորիչ» ռոք-օպերան: Այն ժամանակ էլ, ինչպես այսօր, ստեղծվեց մի նյութ, որը շոշափում է քրիստոնեության թեման:

Ես հաճելիորեն զարմացած էի եւ ոգեւորված, որ հայ եկեղեցին բավական առաջադեմ է, եւ կարող է երիտասարդական հավաքին, ուխտագնացությանը այսօրինակ պրոեկտով մասնակցություն ցուցաբերել: Ցավոք, մեկ անգամ այն կատարվեց, միջոցները չբավականացրեցին: Չեմ բացառում, որ գուցե առաջիկայում նաեւ անդրադառնանք դրան` արդեն որպես թատերական բեմահարթակի համար նյութ: «Գրիգոր Լուսավորչի» լինելիությունը ծառայում էր որպես լավ օրինակ այս ֆիլմի համար: Այն ժամանակ համոզված էինք, որ մենք ուզում ենք լավ բան անել, մենք ուզում ենք մեր քրիստոնեության սկզբի պատմությունը ներկայացնել այս ժանրի մեջ: Իսկ արդյոք մենք չե՞նք ձանձրացել, երբ ձիով Տրդատը գալիս է, հետո Գրիգորը` ստադիոններում եւ այլն: Ես, օրինակ, ձանձրացել եմ: Կարծում եմ, որ այդ վախենալու, խորախորհուրդ ձայներով, թատերականացված իրար հետ խոսելը իրեն չի արդարացնում, համոզիչ չէ, տեղ-տեղ նաեւ ծիծաղելի է: Այո՛, Տրդատը կարող է այդպիսի բան հագած լինել, որովհետեւ ինքը ժամանակաշրջան չի ներկայացնում, ինքը թեմա է ներկայացնում: Գրիգորը կարող է այսպիսին լինել: Հեչ էլ հանաք բան չի եղել «Գրիգոր Լուսավորչի» ստեղծումը, բոլորովին, այն էլ եկեղեցու հովանու ներքո: Այն ժամանակ էլ եղել է հոգեւորական, որ ասել է` ռոքը սատանիզմ է: Եվ ճիշտ հակառակը, եղել է Հովնան արքեպիսկոպոս Տերտերյան, ով տվյալ հանձնաժողովն էր ղեկավարում, ջատագովն էր, աջակիցն էր, ուզում էր, որ ստացվի դա:

Կարծում եք, որ ռոք-օպերայի ժանրը մարդկանց քրիստոնեության հարցերին ավելի մոտենալու հնարավորությու՞ն է տալիս:

Այո, թեւ սա դեռ ոչ մեկին թույլ չի տալիս ավելի շոշափելի զգալու Գաբրիել հրեշտակապետին: Բայց այս անունը, կարծեմ, վախի զգացում է առաջացնում մարդկանց մոտ: Հիմա ի՞նչ վատ է, որ այս տեսակով մի անգամ էլ տեսնեն: Պարզվում է` առանձնապես վախենալու էլ չէ, գուցե հեշտացնում է մարդուն ապրելը, երբ ինքը տեսել է արդեն մեկ անգամ էս ժանրի մեջ, էս տեսակով, ոնց որ կոստյումով սովարական տղա է: Պարզապես այդ մարդու գործն էլ այդ է: Եվ ինչ լավ է, որ այդ ամենը հումորի մեջ է արվում: Ինչո՞ւ ենք մենք ուզում հաճախ այդքան մռայլ ներկայացնենք այն, ինչ որ կարելի է թեթեւ նայել, մեկ է` լինելու է: Դերենիկ Դեմիրճյանը ասում էր, Աստված ստեղծեց մարդուն, մահը դրեց քթին, եւ անընդհատ մարդը նայում էր ու դժվար էր ապրում: Տեսավ, որ մարդը շատ է ճնշվում, վերցրեց քթից, գցեց ականջի հետեւը: Շատ հայկական ու սիրուն է հնչում: Ամենը սահմռեկցուցիչ կերպով կարիք չկա ներկայացնելու:

10 տարի անց` այս ֆիլմում էլ հավանաբար համարձակություն է պահանաջվել: Չէ՞ որ նորից անդրադառնում եք աստվածաշնչյան թեմաների:

Ողջ թիմն է համարձակ գտնվել, երաժշտության առումով էլ` սիմֆոռոքի մեջ, թեմայի առումով էլ, քանի որ դու գործ ունես վտանգավոր թեմայի հետ, որոշակի ստերեոտիպերի հետ, հնարավոր է` խախտում ես մարդու ունեցած սուբյեկտիվ ընկալման տարրը: Ամենաշատը քննարկումներ եղել են այդ ստերեոտիպերի հետ կապված, բայց հաշվի առնելով, որ ոչ մեկն այնտեղից հետ չի եկել եւ պատմել, թե ինչ տեսավ, ինչպիսին էր, դա ինձ թույլ է տալիս շատ ազատ լինելու, եւ ասելու, որ ես կարծում եմ, որ Գաբրիել հրեշտակապետը մոտավորապես այդպիսի մեկն է, Միքայել զորապետի զորքն այդպիսին է, հրեշտակները այսպիսի պատկերացման մեջ են: Իսկ ո՞վ է ասել, որ հրեշտակները պետք է բավական լայն թեւեր ունենան, սեռը հայտնի չլինի: Այո̒, կա այդ մոտեցումը, բայց երբ նայում են, հենց սկբում էլ պարզ է դառնում, որ սա հրեշտակ է: Ամենակարեւորը, որ ֆիլմում սրբապիղծ տարր չկա, իսկ ֆինալն առավել քան քրիստոնեական է: Պետք է նկատի ունենալ, որ ստեղծագործական թիմը պատարագ չի բեմադրել, բեմադրել է ռոք-օպերա: Եւ այն ծայրահեղական մոտեցումները, որոնք շատ քիչ են, նախեւառաջ այդ թեմայի հետ կապված իրենք խնդիր ունեն Մուշեղ Իշխանի հետ: Եթե որեւէ կառույց, անձ, կազմակերպություն ունի որեւէ դժգոհություն, պիտի սկսի այդտեղից, թե ինչու երբեւէ հրատակվել է այդ գիրքը: Ամենակարեւորը, որ ժանրային առումով` ռոք լինելով հանդերձ, այն շատ մատչելի ռոքի մեջ է: Ժանրային շատ տարբեր է, եւ ջազ-ռոք կա, եւ հարդ-ռոք կա եւ այլն, բայց ռոքն այստեղ չի ճնշում մարդուն:

Հոգեւորականի կերպար կար դժոխքում: Ենթատեքստ դրված չի՞ եղել:

Այո, դժոխքում առկա էր հոգեւորականի կերպարը, այո, ենթատեքստ է: Դա մի հետաքրքիր տեսարան է, որտեղ դժոխքում Ջեյմս Արամյանը` գլխավոր կերպարը, հանդիպում է այն հոգեւորականին, ով կնքել էր իրեն եւ հանդիպում է իր ուսուցչին: Մարդ արարածի համար երկու ամենասրբազան, ամենամաքուր կերպարներ: Այնքան ենք վատ դառնում, եւ այնքան է տիրում խնդիրք աշխարհում, որ այս մարդիկ էլ են հայտնվում դժոխքում, ուրեմն լավ չեն դրսեւորել իրենց, ուրեմն իրենց կոչմանը հավատարիմ չեն եղել, ազնիվ չեն եղել, իսկ այդպիսիք անշուշտ կան: Ուսուցիչների մեջ կան, հոգեւորականության դասում չկա՞ն, կան: Եւ ակնարկ, այո, կա: Այսօր մենք լիովին գոհունակ ե՞նք մեր հոգեւորականության դասից: Այո, այն հոգեւորականը, ով իր կոչմանը, մեղմ ասած, համապատասխան չէ իր վարքագծով, եթե մտածելու տեղիք է տալիս, թո՛ղ տա: Վեղար հագնելով չէ, սքեմ հագնելով չէ: Չեմ խորշում, այո, թեման կա: Այս ֆիլմն ընդհանրապես այնքան բազմաբովանդակային է, այնքան շերտերը շատ են, եւ յուրաքանչյուր ոք նայելիս, ընկալում է իր իմացական դաշտի, իր ինտելեկտի չափանիշներով: Այս ֆիլմն այդ առումով բավական յուրօրինակ է: Եվ ես հակված եմ մտածելու, որ սա մի քիչ ինտեելեկտուալ մարդու համար ֆիլմ է: Բոլորը կհասկանան, բայց նայած` ում ինչ շեշտ է հետաքրքրում: Դիտող բժիշկներ են եղել, ովքեր մտահոգված էին բժշկի կերպարի հետ կապված: Բայց եկե՛ք նայենք` քանի մեղքերի, քանի մասնագիտությունների մասին էր խոսքը: Հյութեղ, բարդ, մտածված ֆիլմ է, եւ կարծում եմ` երկար ասելիք ունի: Այսօր շատ ակտուալ է, եւ շարունակելու է մնալ ակտուալ, որովհետեւ գաղափարներ կան, որոնք մարդկությանը միշտ ուղեկցել են:

Հոգեւորականների կողմից ի՞նչ արձագանքներ են եղել:

Ով գալիս նայում է, թո՛ղ նայի որպես քաղաքացի, որպես մարդ: Կարծիք կա, անշուշտ, հոգեւոր դասի կողմից, ե՛ւ բացասական, ե՛ւ դրական, բայց այնպես չէ, որ անհանդուրժողականության տարր կա: Նայել են ե՛ւ քննադատողներ, ե՛ւ հոգեւորականներ, ովքեր խորապես գոհունակ են դուրս եկել: Ֆիլմում քննվում է կյանքի առաջընթացն ընդհանրապես, որ պետք է լինի բարոյականության սահմաններում եւ հոգեւորի ընկալման մեջ, աստվածավախության դրսեւորումներում եւ աստվածահաճո գործունեությամբ: Բայց ես հակված չեմ ասելու, որ այս գործը քարոզի նշանակություն ունի: Ես ուզում եմ, որ մարդիկ նայեն թեթեւ, մտածելու տեղիք, անշուշտ, թեման տալիս է, բայց ես կուզեի որ մարդիկ ավելի ֆիլմին մոտենային, քան բուն թեմային: Այն ֆարս տրագիկոմեդիա է, այդ տրամադրության մեջ որ նայեն, այնտեղ կենսուրախ տեսարաններ կան:

Օրինակ` թաղման տեսարանը, երեւի. ոոք-օպերայի մեջ օգտագործել ռաբիս երաժշտությու՞ն:

Երբ մի այդպիսի կերպար է լինում, այդ կերպարի համար պիտի երաժշտություն լինի: Իսկ այդ կերպարը շատ պայմանական եւ պատահական կերպար էր, որ հայտնվել էր ֆիլմում: Նա շատ ճոխ մահախոսական կարդաց: Այդպես լինում է, մեկ էլ անսպասելի ինչ-որ մեկը այնպիսի բոցաշունչ ճառ է ասում հուղարկավորությունների ժամանակ, որ ապշում ես: Եվ շատ հաճախ լինում է, որ կարծես, մեջներից ոչ ամենակիրթն ու գրագետն է խոսում, այլ խոսում է նա, ով ոչ մի դեպքում չպիտի խոսեր: Երաժշտական առումով, գործիքային իմաստով պահպանված է ռոքը, ավելի վոկալ առումով է շեղումը, 1 ժամ 23 րոպեանոց ֆիլմում ընդամենը 1 րոպեի չափ է տեւում, բայց չգիտես ինչու, մարդիկ շատ տպավորվում են այդ հատվածից:

Դեռ պրեմիերայից առաջ մտավախություն ունեիք երգարվեստի այս ժանրի հետ կապված` կընդունվի այն, արդյոք, թե չի ընդունվի: Բայց ռոք օպերաներ մենք ունեցել ենք, եթե միայն «Գրիգոր Լուսավորիչը» հաշվի առնենք, 2001-ից մինչեւ հիմա ոչինչ չի՞ փոխվել:

Այսօր ես գոնե գիտեմ, որ քաղաքում կա գրված  4-5 ռոք-օպերա, ցավոք, չբեմադրված: Ափսոսում եմ, ես չեմ մտածում որ հետաքրքիր չէ, պահանջված չէ, դրա համար չկա: Այստեղ շատ կարեւոր է` մենք ունե՞նք մարդկային պոտենցիալը, թե՞ չէ: Մենք խնդիր ունենք: Այստեղ միայն կատարում չէ, նաեւ դերասանի վարպետություն է, հեշտ չէ սիմֆոռոք ճիշտ հնչեցնել, սա մի արվեստի տեսակ է, որտեղ սինթեզվում է նկարչություն, թատերարվեստ, երգարվեստ, գրեթե բոլորը: Այո, սա ֆիլմի ժանրում առաջինն է: Կարծեմ, այս 10 տարվա ընթացքում էլ չի եղել: Ինձ թվում է, որ այս ֆիլմը կսկսի նաեւ ինչ-որ առումով  ճանապարհ հարթել ժանրի համար: Ինչո՞ւ ֆիլմ, որովհետեւ ֆիլմը ավելի երկար կյանք կունենա, քան ներկայացումը: Ես խորապես ափսոսում եմ այն ջանքն ու միջոցները, որ Կասկադ համալիրում եղավ եւ ավարտվեց: Մտածում եմ, որ այսպիսի պոտենցիալ ունեցող երկիրը պիտի իր կադրերին շարունակի տեր կանգնել, որովհետեւ երբ նայում եմ, թե 2001-ին ինչ ռեսուրս ունեինք, եւ ինչ ժամկետներում ինչ ենք արել, եւ որքան երիտասարդ էինք ամենքս, ես կարծում եմ, որ այսօր մենք պոտենցիալ ենք կորցրել, կադրային ռեսուրս ենք կորցել: Եթե այս ֆիլմը չլիներ, չէ՞ որ չէինք իմանա, որ այսպիսի երգիչներ ունենք, տեսե՛ք` ինչ ձայներ կային այդ ֆիլմում: Իսկ այսօր մենք ի՞նչ ձայներ ենք լսում, իսկ գուցե այս ֆիլմը եկել է ասելու` մի քիչ ավելի լայն բացե՛ք ձեր աչքերը, էկրաններից, հեռուստաեթերից դու՛րս նայեք, տեսե՛ք` այդ ինչ պոտենցիալ կա: Բա մենք խաբար ե՞նք մեր պոտենցիալից, մենք այդպես լավ գիտենք, հա՞, Անահիտ Շարյաններ, Արման էլբերտներ: Մենք գիտեի՞նք, որ Հայաստանը ի վիճակի է իր ուժերով այդքան գրաֆիկա անել: Այս մարդիկ, արդյոք ռեալիզացված ե՞ն մեր երկրում: Եթե որեւէ մեկին թվում է, որ չէի կարող երկու աստղի հրավիրել եւ նկարահանել ֆիլմում, սխալվում է: Բայց ես այդպիսի խնդիր չեմ դրել, ես խնդիր եմ դրել իսկապես ռոք վոկալի, իսկ ո՞վ կարող էր. այդպես կարող էր Արման Էլբերտը, Սարգիսը Մանուկյան, կարող էր Արմենը Ադամյանը:

Դրվագներ ֆիլմից. նկարահանված է մեծ էկրանից