Արցախի պետական քաղաքականության հիմնական սկզբունքներից է զբոսաշրջությունը ճանաչել որպես տնտեական գերակա ճյուղ: Շատ է խոսվում, որ Արցախում պետք է զարգացնել զբոսաշրջությունը և եվրոպական մի շարք երկրների օրինակով դարձնել պետության համար եկամտաբեր ճյուղ: 2011 թվականին նախորդ տարվա համեմատ Արցախում գրանցվել է զբոսաշրջիկների այցելության  43.3 տոկոս աճ: Դրանք այն օտարերկրյա քաղաքացիներն են, ովքեր Ղարաբաղ մուտք գործելու համար մուտքի արտոնագիր են ստացել:

Արցախում նաև զարգանում է հանքարդյունաբերությունը, հունիսին ԼՂՀ կառավարությունը հաստատեց Կաշենի հանքավայրի  շահագործման ծրագիրը, որն ավելի շատ հանքաքար կմշակի, քան Դրմբոնի կոմբինատը:

Մեզ հետ զրույցում ԼՂՀ կառավարությանն առընթեր զբոսաշրջության վարչության պետ Սերգեյ Շահվերդյանը հավաստիացնում է, որ շահագործվող ու շահագործման նախատեսվող հանքավայրերը զբոսաշրջային երթուղուց բավականին հեռու են գտնվում:

Պարոն Շահվերդյան, վերջին տարիներին զբոսաշրջության զարգացման ոլորտում ի՞նչ շոշափելի ձեռքբերումներ են արձանագրվել:

Նախ խոսենք ցուցանիշների մասին. երկու տարվա ընթացքում մենք արձանագրեցինք զբոսաշրջիկների այցելությունների աննախադեպ աճ, ինչը կազմում է 42 տոկոս, որն ինքնին խոսուն փաստ է: 2012 թվականի առաջին կիսամյակի ցուցանիշները նույնն են, 40 տոկոս աճ արձանագրվեց նախորդ տարվա առաջին կիսամյակի համեմատ: Ասեմ, որ նույն երկու տարիների ընթացքում Հայաստանը զբոսաշրջիկների այցելությունների քանակով արձանագրեց ընդամենը 10-12 տոկոս աճ: Նման արդյունքները նաև զբոսաշրջության ոլորտում  պետության կողմից կատարված աշխատանքների շնորհիվ են: Մեր աշխատանքների հիմնական  երկու ուղղություններից մեկը տուրիստական ծառայությունների շուկայում Ղարաբաղը գրավիչ երկիր ներկայացնելու խնդիրն են, ինչն անում ենք միջազգային տուրիստական ցուցահանդեսների, անգլերենով հրատարակված բրոշյուրների ու գրքույկների միջոցով:

Իսկ երկրորդը, այցելած զբոսաշրջիկի համար հարմարավետ պայմանների ստեղծումն է, չնայած այս ուղղությամբ բավականին մեծ աշխատանքներ կատարելուն, այնուամենայնիվ, դեռ ցանկալի արդյունքի չենք հասել:

Կկարևորեի վերջին տարիներին ստեղծված «Հունոտի կիրճ» բնապատմական արգելոցը, «Տիգրանակերտ» պատմամշակութային արգելոցը և Տիգրանակերտի հնագիտական թանգարանը, որը զբոսաշրջիների համար հետաքրքիր վայր է:

Զբոսաշրջությունը խթանող հանգամանքներից են  պատմամշակութային հուշարձանների ոլորտում իրականացվող աշխատանքները, շրջանների վերականգնումը և Ստեփանակերտի բարեկարգումը: Նաև բավականին մեծ նշանակություն ունեցավ զբոսաշրջությանը վերաբերող օրենսդրական ու ենթաօրենսդրական դաշտի կարգավորումը և հյուրանոցների հաշվառման պարտադիր համակարգի ու վերահսկման  մեխանիզմների ստեղծումը:

Այս աշխատանքների շնորհիվ մենք ունեցանք զբոսաշրջիկների այցելության մեծ աճ:

Բնապահպանները ասում են, որ ընդհանրապես  զբոսաշրջության զարգացմանը խոչընդոտում է հանքարդյունաբերությունը: Մոտակա տարիներին Ղարաբաղում կսկսի գործել նոր հանքավայր (կամ կսկսեն գործել նոր հանքավայրեր): Սրա կապակցությամբ ի  նչ կասեք:

Այսօրվա դրությամբ շահագործվող և շահագործման նախատեսվող հանքերը զբոսաշրջային վայրերից բավականին հեռու են գտնվում: Իսկ ինչ վերաբերում է բնապահպանական խնդիրներին, դա  ճիշտ կլինի թողնել համապատասխան մասնագետներին: Իհարկե, ամեն դեպքում հանքարդյունաբերությունը պետք է նաև նախատեսի տարածքների վերականգնում, լանդշաֆտների ռեկրեացիա և այլն, որպեսզի զբոսաշրջության զարգացման վրա բացասական ազդեցություն չունենա:

Երկու ճյուղերն էլ` հանքարդյունաբերությունն ու զբոսաշրջությունը, գերակա են, հանքարդյունաբերությունն էլ իր հերթին այսօր  կենսական  անհրաժեշտություն է երկրի համար:

Շատ է խոսվում նաև անտառահատման մասին: Արցախը հարուստ է անտառներով, որն այս առումով նույնիսկ համեմատում են Շվեյցարիայի հետ: Արդյոք անտառահատումը նույնպե՞ս չի վնասելու զբոսաշրջության զարգացմանը:

Այս խնդիրները մեր իրավասություններից դուրս են, այդ խնդիրներով պիտի բնապահպանության վարչությունը զբաղվի: Համենայն դեպս, այն տարածքներում, որտեղ տուրիստական կարևոր վայրեր կան, այնտեղ անտառահատում չենք նկատել: Եթե մեր զբոսաշրջային երթուղիներում անտառահատման հետքեր նկատեինք, ապա այդ հարցով կզբաղվեինք:

Մի քանի օր առաջ տեղի ունեցած խորհրդակցության ժամանակ ասել եք, որ Կաշենի հանքավայրի տարածքը երբևէ չի ուսումնասիրվել: Մեզ հասած տեղեկությունների համաձայն՝ Կաշենի հանքավայրի տարածքում հաշվառված են 110 հուշարձան-հուշարձանախմբեր, որոնք պարունակում են 2,5 հազարից ավել հուշարձաններ: Եթե այդ տարածքում իրոք կա նման քանակությամբ հուշարձան, ապա ինչպե՞ս պիտի լուծվի նրանց ճակատագիրը:

Կոնկրետ այն վայրում, որտեղ պիտի իրականացվի հանքահանում,  հուշարձաններ չկան: Ընդհանրապես Արցախում պատմական հուշարձանները դեռ ամբողջովին ուսումնասիրված չեն: Մենք Կաշենի հանքավայրում հուշարձանների վերաբերյալ միայն ունենք նախնական տվյալներ:  Հետագա անակնկալներից խուսափելու համար պետական հանձնաժողովից պահանջեցինք, որ հանքարդյունաբերական ընկերությունը` «Բեյզ Մեթալսը», հուշարձանների  հայտնաբերման  համալիր ուսումնասիրություն իրականացնելու համար ֆինանսավորում կատարի: Եվ մենք նրա ղեկավարից ստացանք տվյալ տարածքում ուսումնասիրություն իրականացնելու համար ֆինանսական աջակցության վստահությունը:

Մեզ կմնա միայն  հավաքել համապատասխան մասնագետների խումբ, ովքեր կտան հստակ պատասխան հանքահանման տարածքում գտնվող հուշարձանների վերաբերյալ: Եվ եթե լինեն, ապա պիտի որոշենք այդ հուշարձանների ապագան. եթե ստորգետնյա հնագիտական հուշարձան գտնվի, ապա դրանք ենթակա են պեղման, եթե դրանք լինեն ճարտարապետական հուշարձաններ, ապա  ենթակա են տեղափոխման: Եվ ես  վստահ եմ, որ այդ աշխատանքները  մենք օրենքով սահմանված կարգով կիրականացնենք:

Հուշարձանների պահպանության խնդիրը մեր պարտականությունն է, դա սերունդների համար է,  այդ աշխատանքները պիտի պատշաճ մակարդակով ու օրենքի սահմաններում իրագործենք:

Հնարավո՞ր է, որ հետագայում  արդյունահանման բուն աշխատանքները ընթանան ավելի մեծ տարածության վրա: Եվ եթե այս դեպքում առաջանան հուշարձանների տեղափոխման խնդիրներ, ապա ինչպե՞ս պիտի տեղափոխվեն, ասենք, Մելիք-Ալավերդյանների ու Մելիք-Իսրայելյանների  ապարանքները:

Դրանք հանքահանման գոտու մեջ  չեն մտնում: Հանքը դրանից լինելու մեկ կիլոմետր հեռավորության վրա:

Բայց ամեն դեպքում օրենքով սահմանված ընթացակարգ կա: Եթե նման բան լինի, ապա նաև խնդիր կառաջանա այդ հուշարձանի հետագա ճակատագրի լուծման համար: Այդպես չի լինում, որ հուշարձանը պարզապես վերցնեն ու քանդեն, նման դեպքերում նրանք պիտի համապատասխան մարմիններին դիմեն, ու այդ մարմինները ուսումնասիրեն, նախագծեն և այլն:  Դրանից հետո միայն կարելի է խոսել հանքի ընդլայնման մասին: Բայց այսօր նման խնդիր  չկա:

2007-2012 թթ. ԼՂՀ այցելած օտարեկրյա զբոսաշրջիկների թվաքանակը:  Օտարերկրյա քաղաքացիներ, ովքեր Ղարաբաղ մուտք գործելու համար պետք է մուտքի արտոնագիր (վիզա) ստանան: