Արարատի եւ Արմավիրի մարզերում անօրինական գործող ձկնաբուծարանների մասին մեր հոդվածը հարյուրավոր սեփականատերերի շահերի էր առնչվում, բայց նրանցից միայն մեկը՝ «Հովյան» ՍՊԸ-ի սեփականատեր Երեմ Հովյանն արձագանքեց հրապարակմանը: Գայ համայնքում գտնվող նրա ձկնաբուծարանն իրական չափերից մեծ էինք ներկայացրել, եւ նա պահանջեց ուղղել սխալը: Ուղղեցինք, թեպետ համոզված չենք, որ սեփականատիրոջ ներկայացրած թվերն իրականությանն ավելի մոտ են: Ասվածը վերաբերում է նաեւ ինքնակամ կառուցված բոլոր մյուս ձկնաբուծարաններին, քանի որ կադաստրային չափագրումներ չեն կատարվել, եւ դրանք չեն օրինականացվել: 

Ձկնաբուծարաններին վերաբերող տեղեկատվության մեր առաջին աղբյուրը համայնքապետերն էին: Գայ համայնքի ղեկավար Սեյրան Մարկոսյանը Երեմ Հովյանին հավաստիացրել էր, թե իր անունը չի նշել ցանկում: Իսկապես, համայնքապետի տրամադրած տեղեկատվության մեջ «Հովյան» ՍՊԸ-ի անունը նշված չէր: Վերջինիս եւ Գայ համայնքում գործող վեց այլ ձկնաբուծարանների գործունեության մասին տեղեկությունները հավաքել էինք՝ տարբեր աղբյուրներից ճշգրտումներ կատարելով, հավաքագրված տեղեկատվությունը միմյանց համադրելով: Հոդվածում օգտագործել ենք այն տեղեկությունները, որոնց ճշգրտությունը կասկած չէր հարուցում: Ըստ այդմ, Գայ համայնքում գործում է առնվազն 15 ձկնաբուծարան, իսկ համայնքի ղեկավարը ներկայացրել էր 8 անուն: Այդուհանդերձ, համոզված չենք, որ մեր ունեցածն ամբողջական ցանկ է: Հնարավոր է, որ էլի կան ձկնաբուծարաններ, որոնց անունները մեզ հայտնի չեն:

Պետական ոչ մի կառույց հաշվառում չի իրականացնում եւ ստույգ տեղեկատվություն չունի ձկնաբուծարանների քանակի, զբաղեցրած տարածքների չափերի եւ արտադրության իրական ծավալների մասին: Դրանց իրական քանակը լավ գիտեն համայնքների ղեկավարները, յուրաքանչյուրն՝ իր համայնքի մասով, բայց շատերը, իբրեւ արտադրության եւ զբաղվածության ճյուղ, անգամ փաստաթղթերում չեն նշում:  

Համայնքապետերից շատերը ձկնաբուծարանների վերաբերյալ պահանջված տեղեկությունները ներկայացրել էին ընտրողաբար՝ գործող ձկնաբուծարանների ցանկում յուրայինների անունները չէին նշել: Բացի այդ, կեղծ տեղեկատվություն էին տրամադրել ցանկում ընդգրկվածներից շատերի զբաղեցրած հողատարածքների մասին՝ նշելով, որ դրանք կառուցվել են արտադրական նշանակության հողատարածքների վրա, իսկ գործառնական նշանակությամբ ջրային հողեր են: Մինչդեռ պարզվեց, որ գյուղնշանակության հողերի վրա են կառուցվել: Գործող որոշ ձկնաբուծարանների մասին հայտնել էին, թե դադարեցրել են գործունեությունը եւ այլն: 

«Հովյան» ՍՊԸ-ի սեփականատիրոջը զայրացրել էր, որ մեզ հաջողվել է պարզել տարբեր համայնքներում իր բիզնես գործունեության փաստը: Համենայնդեպս, նրա զանգն օգտակար էր, քանի որ մեկ անգամ էլ անձամբ հաստատեց, որ սեփական գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքն է վարձակալության հանձնել իր հիմնադրած ընկերությանը՝ ձկնաբուծարան կառուցելու համար: Ընդունեց, որ ձկնաբուծարանում չափագրված 17,420 քմ շինությունն ինքնակամ կառույց է, որովհետեւ հողի նշանակությունը չի փոխել արտադրականի եւ տարակուսած էր, թե ո՞վ այս պահին գումարներ վճարելու պատմությունը մեջտեղ բերեց: 

Ե. Հովյանը հաստատեց նաեւ, որ Ռանչպար համայնքում նույնպես ձկնաբուծարան ունի: Ռանչպարի ձկնաբուծարանը, որը տարածքով անհամեմատ մեծ է, նույնպես գյուղատնտեսական նշանակության հողի վրա է կառուցված, շինության շատ փոքր մասն են օրինականացրել: 

Գայ համայնքի ղեկավարի տրամադրած ցանկում այլ անճշտություններ էլ կային. նշված էր, որ 8 ձկնաբուծարաններից 5-ը հողի նշանակությունը չեն փոխել, որը նշանակում է՝ դրանք օրինական կառույցներ չեն: «Հայաստանի ձկնաբույծների միություն» հ/կ նախագահ Արմեն Բունիաթյանի ձկնաբուծարանի վերաբերյալ հայտնել էր, թե հողամասի նշանակությունը փոխված է արտադրականի: Սակայն պարզեցինք, որ հողի մի մասն է փոփոխված, մեզ հավաստիացրին, որ «մաս-մաս» օրինականացնում է: 

Ռանչպար համայնքի ղեկավար Մանուկ Օհանյանը մեր գրավոր հարցմանը չպատասխանեց, չնայած մեկ անգամ էլ հեռախոսով հիշեցրինք անպատասխան գրության մասին: Այս անգամ ձեռնպահ մնացինք համայնքապետի անգործությունը դատական կարգով վիճարկելուց: Մ. Օհանյանը, թերեւս, կարծել էր, որ մեր հայցած տեղեկությունը չենք կարող ստանալ այլ տեղից, սակայն հրապարակված հոդվածը նրան, նաեւ՝ մյուս համայնքների ղեկավարներին, համոզեց, որ իրենց «բարի կամք» չդրսեւորելը որոշիչ չէ այս հարցում: 

Պաշտոնական տեղեկատվական տարբեր հարթակներում Ռանչպար համայնքում գործող 6 ձկնաբուծարանի անուն է շրջանառվում՝ Հակոբ Ստեփանյան Ա/Ձ, որը մեծ ձկնաբուծարան է համարվում, «Գոլդեն Ֆիշ-Կ» ՍՊԸ, Հովհաննես Մուրադյան Ա/Ձ, «Հովյան» ՍՊԸ, Սվետլանա Մանուկյան Ա/Ձ եւ այլք: Ցանկության դեպքում հնարավոր է ավելին ճշտել: Ոստիկանության փոխգնդապետ Մանուկ Օհանյանը, որը 2002թ.-ից Ռանչպար համայնքի ղեկավարն է, անցյալ տարի հայտնվեց իրավապահ մարմինների ուշադրության կենտրոնում: Դատախազությունը հրապարակեց http://www.prosecutor.am/am/mn/7419/ Պետական վերահսկողական ծառայության (ՊՎԾ) ստուգումների արդյունքում Ռանչպար համայնքում հայտնաբերված մի շարք օրինախախտումների մասին: Մասնավորապես, «2006-2007թթ. ընթացքում համայնքի ղեկավարի կողմից անցկացվել են առերույթ ձեւական բնույթ կրող աճուրդներ, որոնց արդյունքում համայնքի ղեկավարի մերձավորը համայնքի տարածքում ձեռք է բերել շուրջ 39 հա հողատարածքներ, որից շուրջ 6 հեկտարը՝ ձկնաբուծության նպատակով, 33 հեկտարը՝ գյուղմթերքների արտադրության նպատակով,  0.3 հեկտարը՝ բնակելի կառուցապատման նպատակով: Վերոգրյալ բոլոր դեպքերում աճուրդների մեկնարկային գները սահմանված են եղել կադաստրային արժեքների 30-50%-ի չափով»,- ասվում էր հաղորդագրության մեջ:

Դատախազությունը հարուցված քրեական գործն ուղարկել էր Արարատի մարզի քննչական ծառայություն՝ քննություն իրականացնելու համար: Անցել է մոտ մեկ տարի, սակայն քննության արդյունքների մասին ոչինչ չի հրապարակվել:  

Սիփանիկ համայնքի ղեկավար Հրանտ Գեւորգյանը «ԱԼԵՔՍ ՀՈԼԴԻՆԳ» ՍՊԸ-ին պատկանող 7500 քմ ձկնաբուծարանի տարածքը ներկայացրել էր արտադրական նշանակության հողատարածք, այնինչ այն գյուղնշանակության հողատարածքի վրա է կառուցվել: Համայնքի ղեկավարը չէր կարող չիմանալ այդ մասին, որովհետեւ հողի նշանակությունն արտադրականի փոխելու եւ շինություններն օրինականացնելու համար հանրապետության խոշոր գործարար Սամվել Ալեքսանյանին առնչվող ընկերությունը մեծ գումարներ պետք է վճարեր համայնքային բյուջե: Մեր հաշվարկներով՝ նվազագույնը 9 մլն դրամ, հողի նշանակությունը փոխելու համար: Տարեկան 17 մլն դրամ բյուջե ունեցող Սիփանիկի համար այդ գումարն իսկական տոնակատարություն կարող էր լինել, այնպես որ համայնքի ղեկավարը չէր կարող աննկատ անցկացնել այդ փաստը: Մնում է պարզել, թե ինչո՞ւ է թաքցրել ճշմարտությունը:

Նորամարգ համայնքն առանձնանում է ձկնաբուծարանների մեծ թվով, թեպետ համայնքի ղեկավար Արման Թադեւոսյանը 5 ընկերության վերաբերյալ է տեղեկություններ տրամադրել: Նրա ցանկից դուրս են մնացել «Մասիս ձուկ», «Ֆիշարտ», «ԷԿՈ ՖՈՒԴ», «Ռիբարին», «Գարուն ինվեստ» ընկերությունները: «Գարուն ինվեստ» ՍՊԸ-ն, օրինակ, ձկնաբուծարանը կառուցել է իր սեփական հողամասում (Նորամարգ համայնքի 4 հասցեներում սեփականություն ունի) եւ 2018թ.-ին ջրօգտագործման թույլտվություն (ՋԹ) է ստացել 3 տարով, հետեւաբար, համայնքի ղեկավարը չէր կարող չնկատել նրա գոյությունը:  

Բացի այդ, Ա. Թադեւոսյանը ճիշտ չի ներկայացրել իր թվարկած ձկնաբուծարանների հողերի նշանակությունը՝ «Օմեգա-Ֆիշ ֆարմս» ՍՊԸ-ի 2 հա-ը ոչ թե ջրային հողեր են, այլ՝ գյուղվարելահող, «Ֆրեշ-Ֆիշ» ՍՊԸ-ի 5,09 հա-ը նույնպես գյուղվարելահող է: Երկու ընկերություններն էլ հողերի նշանակությունը չեն փոխել արտադրականի, ինչպես պահանջվում է ձկնաբուծարանների համար, հետեւաբար, համայնքային բյուջե գումարներ չեն վճարել: Համայնքապետը կոծկում է այդ փաստը, որովհետեւ այդպես է ստացվել նաեւ իր անգործության արդյունքում:

Արմավիրի մարզի նախկին դատախազի տեղակալ Ավագ Միքաելյանի հիմնադրած «Արթուր-Տաթիկ» ՍՊԸ-ն ձկնաբուծարաններ ունի Արմավիրի մարզի Ջրառատ եւ Արաքս գյուղերում, Արարատի մարզի Զորակ գյուղում: Ներկայում չի գործում միայն նրա ծննդավայր Արաքս գյուղում գտնվող ձկնաբուծարանը: Ի դեպ, Ավագ Միքաելյանը 2012-16թթ. եղել է Արաքս գյուղի համայնքապետը:

2019թ.-ին Ջրառատ եւ Զորակ գյուղերում գտնվող ձկնաբուծարանների համար ընկերությանը տրված ՋԹ-ն երկարացվել է մինչեւ 2022թ.-ը: Զորակ համայնքի ղեկավար Մանուկ Մալոյանը մեզ պատասխանել էր, որ մոտ 1 հեկտար տարածք զբաղեցնող ձկնաբուծարանն ինքնակամ շինություն է, սակայն չի գործում: Համայնքապետը տեղեկատվություն չէր տրամադրել նաեւ Համլետ Թադեւոսյանին պատկանող 1 հա ձկնաբուծարանի վերաբերյալ: Վերջինիս մասին նա ինքնաբերաբար հայտնեց հարցազրույցի ժամանակ, իսկ «Արթուր-Տաթիկ» ՍՊԸ-ի մասին նշեց, որ վաճառել է ձկնաբուծարանը, նոր սեփականատերը դեռեւս ձգձգում է օրինականացման գործընթացը: Ընթերցողներից մեկը համայնքապետի կողմնակալ մոտեցման մասին գրառում էր թողել մեր նախորդ հրապարակման տակ: 

Մեր գրությունն անպատասխան թողեց նաեւ Արմավիրի մարզի Ջրառատ համայնքի ղեկավար Սամվել Գալստյանը: Այս համայնքում մեծ թվով ձկնաբուծարաններ են գործել, մեզ մեկ տասնյակ անուններ են հայտնի այս համայնքի ձկնաբուծարաններից, բայց ստույգ չենք կարող ասել, թե այս պահին քանիսն են գործում: Համայնքապետը մեզ հետ ունեցած հեռախոսազրույցի ժամանակ հայտնեց, որ դրանց թիվը գնալով պակասել է ջրի ծավալների նվազման պատճառով: Բայց գրավոր չպատասխանեց, թե իրականում քանիսն են գործում: «Արթուր-Տաթիկ» ՍՊԸ-ից բացի, Ջրառատ համայնքում է գործում «Սասունցի Դավիթ» ՍՊԸ-ն, որը ձկնաբուծարանի համար ՋԹ-ն ստացել է 2017թ.-ին եւ 6 գործող հոր ունի: Ընկերությունը նաեւ ձուկ արտահանելու թույլտվություն է ստացել 2018-ին եւ սիբիրյան թառափ է արտահանում Ռուսաստան: 

Սայաթ-Նովա համայնքի ղեկավար Ռազմիկ Ալավերդյանը 6 ընկերության անուն է ներկայացրել՝ բոլորի զբաղեցրած հողատարածքների նշանակությունը նշելով՝ գյուղարտադրական, գործառնական նշանակությունը՝ ջրային: Հայտնել է նաեւ, որ ընկերությունները, բացառությամբ մեկի, ձկնաբուծարանները հիմնել են իրենց սեփական հողատարածքներում: Մինչդեռ, Կադաստրից ստացված տեղեկատվության համաձայն, Սայաթ-Նովա համայնքում գործող «Մաքս Ֆիշ» ՍՊԸ-ի անվամբ որեւէ անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի պետական գրանցում չի կատարվել:

«Մասիս ձուկ» ՍՊԸ-ն հողատարածքն օգտագործում է անհատույց օգտագործման իրավունքով:

«Բլեք Դայմոնդ» ՍՊԸ-ն 2,73 հա ձկնաբուծարանի հողը վարձակալել է:

«Բիգամա-Ֆրուտ» ՀՌ ՀՁ-ն հողամասը վարձակալության իրավունքով է զբաղեցնում, իսկ շինությունները գրանցված են որպես սեփականություն: Այս դեպքի ամենահավանական բացատրությունն այն է, որ հողի նշանակությունը չի փոխվել, իսկ շինություններն օրինականացնելու համար վճարումներ կատարել են: Սրանք տնտեսվարողներին բնութագրող էական հանգամանքներ են:

Սիս համայնքի արդեն նախկին ղեկավար Արմեն Եղյանը համայնքում գործող 9 ձկնաբուծարանի անուն էր ներկայացրել: Ըստ Ա. Եղյանի, բոլոր 9 ձկնաբուծարանները գործում են ջրային հողերում եւ իրենց նշանակությամբ ի սկզբանե ջրային հողեր են եղել: Համայնքի նոր ղեկավարը 30 ձկնաբուծարանի ցանկ է ներկայացրել (դրան կանդրադառնանք առանձին հրապարակումով):

Մեր նախորդ հոդվածն այն մասին էր, որ ձկնաբուծարանները թույլատրվում է կառուցել արտադրական նշանակության հողերի վրա, մինչդեռ դրանք գյուղնշանակության հողերի վրա են կառուցված՝ չհաշված փոքր բացառությունները: Ձկնաբույծները հողերի նշանակությունը չեն փոխել, որովհետեւ այդ դեպքում կադաստրային արժեքի տարբերությունը պետք է վճարեին համայնքային բյուջե: Արդյունքում, համայնքները զրկվել են հարյուրավոր միլիոնների հասնող եկամուտներից, իսկ ձկնաբույծներն, օգտվելով ընձեռված հնարավորությունից, ընդլայնել են ձկնաբուծարանների տարածքը՝ միաժամանակ ջրազրկելով Արարատյան դաշտի ընդերքը: 

Քանի որ այս ծավալի օրինախախտումները հնարավոր են դարձել նաեւ համայնքապետերի թողտվությամբ, բնականաբար, նրանց համար ցանկալի չէ հանրությանը ներկայացնել իրենց թերացումները: Բայց, թերեւս, չեն մտածել, որ իրենց թաքցրած  տեղեկատվությունը հնարավոր է ճշտել նաեւ այլ աղբյուրներից, իսկ դատական ճանապարհով ձեռք բերելու դեպքում նաեւ նյութական կորուստներ կունենան: